Iemand vragen die er niets over weet, een bijdrage te leveren aan een site over good governance, is op z’n zachtst gezegd een origineel verzoek. Ik weet niets over Governance. Wel was ik twintig jaar de partner van een topman. Maar dat is, zoals mijn moeder zou zeggen, als de leverworst die tegen de foie gras aan heeft gelegen. Soms verbeeld ik me dat ik ook een goede bestuurder ben. Onlangs reed ik een smal straatje in en stuitte op een slinger tegenliggers. Ik ging aan de kant staan en maakte een hoffelijk gebaar naar de medeweggebruikers. Ik dacht: iedereen zou zo moeten zijn als ik. Pas bij de laatste auto daagde het mij dat ik een verboden in te rijden-bord over het hoofd had gezien. Een dergelijke vergissing, met de reeks misverstanden die erop volgt, blijft op menselijke schaal onbestraft. Maar de bestuurlijke is een andere schaal, waarin een kleine fout grote gevolgen heeft. Een bestuurder vliegt of valt als Icarus.
Als je de fresco’s van Lorenzetti bestudeert, lijkt het zo makkelijk. Slecht: persoonlijke macht en gewin nastreven. Goed: het belang van de groep – wat in de zeventiende eeuw ‘het gemenebest’ heette – laten prevaleren. Goed bestuur is dat van een bestuurder die persoonlijk gelukkig wordt van de groei en het welzijn, de voorspoed en vrede van dat wat zij bestuurt. Iets dat groter is dan zijzelf, waar ze in het uiterste geval zichzelf aan opoffert. Dat impliceert pijnlijke zelfconfrontaties. Als burgemeester van een stad met een schietgrage politieman: opstappen. Een voetballer die het een andere gunt om te scoren.
Wat zou er op de ijskastmagneten van een bestuurder moeten staan? Als je iets bereikt is het dankzij een collectieve inspanning, maar gaat het mis dan ben jij verantwoordelijk. Hoe goed je ook bent, ga niet geloven in je eigen grootheid. Zet geen hek om je bezit. Maak een poetsdoek van de vlag, houd de grenzen open, leer en lees vreemde talen, slik je mening een keer in, durf te twijfelen. Zoek, zoals Beatrix haar onderdanen plechtig op het hart drukte, naar de overeenkomsten, niet naar de verschillen.
Een goed bestuurder ziet zichzelf tegelijkertijd in street view en in bird’s eye, maar kan bovendien iets dat Google nog niet heeft ontwikkeld: naar binnen kijken.
Wie ik in het fresco van de duivel plaats, is de bestuurder die denkt dat hij beter is dan anderen. De politicus die beweert dat ‘hij’ iets voor elkaar heeft gekregen. Een land dat zich losmaakt uit een unie omdat het ‘de ander’ per definitie de tegenpartij is. Het lijkt een uitgemaakte zaak: kwaad en goed. Maar iedereen, ook de meest doorgewinterde schoft, zal zeggen: de duivel, dat is de ander. Terwijl de wereld vergaat onder zíjn beleid zal hij zichzelf herkennen in de engel die goed doet.
Kwaad en goed zijn subjectieve begrippen. Verenigd in een bestuurder, of in een bestuursorgaan, zouden ze een dynamisch evenwicht moeten vormen, als de trillende naald van een kompas. Kermis in de hel. Een permanente spanning op het raakpunt van tegenstellingen. Niet een compromis, maar een alert, levend en inventief iets. Alleen uit die spanning kan iets blijvends voortkomen.
Hoe geringer de afstand tot ‘de ander’ – ook de interne – hoe beter. Zo iemand kan, onder het meezingen van het Wilhelmus, een boot vol vluchtelingen binnenloodsen. Door afwisselend het ene en het andere oog af te dekken zie je,
tegenstrijdig genoeg, diepte in de fresco’s. Ik heb, als spuit elf, mijn grafitti op de Italiaanse fresco’s losgelaten. Deskundiger ideëen zullen volgen. Ze gaan er overheen, in ander licht, met andere kleuren, herinneringen, inzichten, anecdotes, adviezen, meningen, plannen.
De directeur van de Lorenzetti Governance Foundation, David de Goede – ‘die kwikzilverachtige man’ (ceo Hennie de Ruiter) – beoogt er de wereld mee te verbeteren. Wie dat op bestuurlijk niveau aanpakt, maakt kans op grote schaal winst te boeken.
Ook in de alchemie is kwik – vast en fluïde tegelijk – het verbindende element. Het Opus Magnum kan niet slagen zonder.
